Het lijkt een soort mysterie: design. Het klinkt iets dat mooi is, terwijl smaak juist erg verschilt per mens. Design staat ook voor functionaliteit, iets dat in basis goed moet werken om functioneel te zijn. Daarmee wordt de kwaliteit van dat ontwerp beoordeeld. Maar er zijn ook erg veel functionele ontwerpen die niet door iedereen als mooi worden ervaren. Heeft het ‘design’ dan gefaald?
Design moet dus behagen én werken. Als één van beide niet optimaal is, is een ontwerp gelijk minder van kwaliteit. Dit maakt het vak van ontwerper juist zo interessant. Hoe kan ik als ontwerper mijn eigen smaak uitschakelen en puur functioneel ontwerpen. Maar juist mijn persoonlijke smaak is bepalend voor hoe mijn werk er uit ziet.
Design leeft
Bij ontwerp komt er dus meer kijken dan alleen functie en smaak. Goede ontwerpen worden als ‘handig’ of ‘aantrekkelijk’ ervaren. Voor het gemak maak ik even onderscheid tussen functioneel ontwerp en esthetisch ontwerp. Functioneel ontwerp beschrijft de manier waarop iets werkt voor de gebruiker, dus hoe functioneert het ontwerp. Esthetisch ontwerp beschrijft hoe iets visueel wordt ervaren, dus hoe de gebruiker het ontwerp ziet. Beide zijn van belang en lopen in de meeste gevallen in elkaar over.
Wellicht kan dit te maken hebben met het feit dat wij dingen die we mooi vinden, sneller begrijpen. Of andersom, dingen die goed werken ook sneller mooi vinden. Er bestaat dus een sterke overeenkomst tussen goed functioneren, begrip en aantrekkingskracht van een ontwerp. Natuurlijk zijn er ook erg goed vormgegeven producten die absoluut niet werken. Andersom gebeurd het nog veel meer. Producten die erg goed werken, maar een goed visueel ontwerp missen. In die gevallen worden de producten puur voor de functie gekozen. Ook hier is het marktaandeel aanzienlijk kleiner dan bij producten die beide bevatten.
Product en design
De beleving speelt een grote rol in een goed design. Een product is van zichzelf koud. Door het product ‘warmte’ te geven, krijgt het meteen een hoge ‘aaibaarheid’. Een goed voorbeeld is de introductie van de allereerste iMac van Apple (1998). Dit was de eerste computer met een kleurtje, een gezicht, compact en rond van vorm. Door deze elementen was het product meteen aaibaar. Wat wellicht nog belangrijker is, is het verhaal waarmee de computer op de markt kwam. Tot dan toe waren computers ‘lelijk’, onhandig in gebruik en werden in een kast gezet of ergens in een kamertje. Dit was de eerste computer die als accessoire in de huiskamer werd gepresenteerd. Daarbij werd de achterkant half transparant gemaakt. Voor de consument was het de eerste keer dat je de binnenkant van de computer kon zien. Apple besteedde veel aandacht om ook de binnenkant ‘aantrekkelijk’ te maken. Je keek als het ware in het hart van de computer. En dit bleek, ook bij de digibeten, te werken. De computer kreeg het gevoel van een huisdier. De manier waarop naar computers werd gekeken, veranderde vanaf dat moment.
Een goed design is dus wellicht wat minder gebaseerd op smaak, maar kijkt goed naar de functie en doel van het product. Door goed te kijken wat het moet doen en voor wie het is bedoelt, stapelen zich de functies op. Daarna moet gekeken worden hoe deze functies eenvoudig voor de gebruiker gepresenteerd kunnen worden. Daarbij is van belang dat de gebruiker zo min mogelijk hoeft te leren. Intuïtie is dan van groot belang. Door alle functies op die manier eenvoudig te presenteren, ontstaat de basis voor een goed ontwerp. Esthetisch afwerken (het daadwerkelijke visuele ontwerp) moet dan ook op dezelfde manier gebeuren: geen overbodige toevoegingen, alleen de focus op het doel. Dit maakt dat de beste ontwerpen ogenschijnlijk ook heel ‘simpel’ lijken te zijn. Dat maakt een goed ontwerp dan ook zo onderscheidend: eenvoud.
Een voorbeeld van design met minder logische functionaliteit zijn de kranen met sensor. We weten hoe een kraan werkt, dat zit in ons systeem. Als delen van die kennis ontbreken (hendels voor warm en koud water), moeten we leren hoe het apparaat werkt. In dit geval ziet het ontwerp er goed uit (het vertelt ons dat het een kraan is), maar door het weglaten van elementen functioneert het niet meer zoals we zijn gewend. In veel gevallen is de sensor dan ook in het zicht verplaatst waardoor we minder lang hoeven te zoeken. De reden is duidelijk: geen zeep aan de kraan. De uitwerking in het ontwerp is niet altijd even logisch.
Laat me niet denken
Steve Krug schreef over usability een boek: Don’t make me think!. Dit boek was hoofdzakelijk gericht op websites, maar in vele gevallen geldt zijn onderzoek ook voor andere ontwerpen. Hoe langer de gebruiker moet denken, des te slechter het ontwerp werkt. Het belang van een goed ontwerp is het zo kort mogelijk laten denken van de gebruiker.
Of de schoonheid van een ontwerp nu smaakgebonden is of gekoppeld de functie, lijkt toch dichter bij elkaar te liggen dan gedacht. We verschillen van smaak, maar hebben ergens ook een sterk gezamenlijke smaak. Valt er dan toch over smaak te twisten?
Ontwerpen is makkelijk
Helaas is het niet zo dat een simpel ontwerp ook gelijk een goed ontwerp is. Hier gaat een goed onderzoek aan vooraf. Je hoort veel dat een simpel ontwerp ook door de consument bedacht had kunnen worden. Gezien de enkele goede ontwerpen die de geschiedenisboeken in gaan, blijkt dat dus toch lastiger te zijn dan je zou denken. Daarom worden er ook veel ‘look-a-likes’ van zo’n goed ontwerp gemaakt. Met wat kleine aanpassingen aan het originele ontwerp ontspringen de makers zelfs in enkele gevallen het auteurs- of octrooirecht. Dit zien we in vrijwel alle branches waarin ontwerp een onderscheidend vermogen creëert. Design verkoopt omdat het mensen aantrekt. Dus waarom niet ‘meeliften’ op het succes van goed ontwerp? Het is dan ook aan de creatieve geest van de ontwerpers om steeds met nieuwe inzichten en ontwerpen te komen. En klaarblijkelijk hebben goede ontwerpers nog steeds een reden om iets nieuws te bedenken. Tenzij je denkt dat alles al wel een keer is bedacht…
Meer informatie:
Lees ook het artikel: ‘Effect van design voor ondernemers‘
Website over design: ‘This is how design works‘